22.10.06

تخت سليمان؛ پرستشگاهي براي پيروان زرتشتمحوطه باستاني تخت سليمان پرستش‌گاه اصلي زرتشتيان است كه در قرن سيزدهم ميلادي و در دوره ايلخاني بخش‌هايي از آن بازسازي شده و نيز معبدي در آن وجود دارد كه در دوره ساساني ساخته و وقف آناهيتا شده‏ است. اين محوطه تاريخي كه در 42 كيلومتري شمال شرق شهرستان تكاب استان آذربايجان غربي واقع شده در سال 2003 در فهرست آثار جهاني يونسكو ثبت شد.محوطه باستاني تخت سليمان پرستش‌گاه اصلي زرتشتيان است كه در قرن سيزدهم ميلادي و در دوره ايلخاني بخش‌هايي از آن بازسازي شده و نيز معبدي در آن وجود دارد كه در دوره ساساني ساخته و وقف آناهيتا شده‏ است. اين محوطه تاريخي كه در 42 كيلومتري شمال شرق شهرستان تكاب استان آذربايجان غربي واقع شده در سال 2003 در فهرست آثار جهاني يونسكو ثبت شد. محوطه باستاني تخت سليمان در يك دره در ميان كوه‌هاي آتشفشاني واقع شده و داراي ارزش سمبليك مهمي است. طراحي آتشكده، قصر و طرح كلي‌ محوطه به وضوح بر ايجاد و گسترش معماري اسلامي تاثير گذاشته است.بهترين راه براي رسيدن به تخت سليمان استفاده از جاده اي در 5 كيلومتري جاده زنجان _ بيجار موسوم به جاده دندي است كه نزديكترين فاصله از تهران به تخت سليمان محسوب مي‌شود. تاريخچه تخت سليمانتخت سليمان محوطه‌اي باستاني است با 5/12 هكتار وسعت. در اين منطقه نشانه‌ها و بقايايي از هزاره اول قبل از ميلاد تا قرن 11 هجري قمري ديده مي‌شود. اما اوج شكوه و آباداني تخت سليمان مربوط به دوره ساساني است كه ساختمان آتشكده آذرگشنسب در آنجا احداث شده و به عنوان مهمترين معبد، مورد احترام حكومت ساساني بوده است. به ويژه در زمان زمامداري خسرو انوشيروان و خسرو پرويز توجه خاصي به عمران و آباداني اين محوطه مي‌شود.هم چنين وسيع‌ترين تاسيسات مذهبي و اجتماعي مجموعه مربوط به دوره ساساني است كه يكي از بزرگترين نمادهاي مذهبي، سياسي و فرهنگي اواخره دوره ساساني در قرن 6 ميلادي به شمار مي‌آيد.بعد از زوال حكومت ساساني و پذيرش دين اسلام توسط ايرانيان، اين مجموعه عظيم كه در جنگ‌هاي ايران و روم در زمان خسروپرويز به شدت آسيب ديده بود، ديگر رمق تجديد حيات نيافت، اما تا قرن 4 هجري قمري تعداد اندكي از معتقدان آئين باستان ايران در اين محل اسكان داشته و آتشكده نيز در مقياس كوچكتري مورد استفاده قرار مي‌گرفته است، در زمان حكومت آباقاخان مغول با انجام تعميرات وسيع و چشمگير و احداث بناهاي جديد، از اين مكان به عنوان پايتخت باستاني و تفرجگاه استفاده مي‌شده، بعدا" نيز تخت سليمان صورت شهركي كم اهميت تا قرن 11 هجري قمري ادامه حيات مي‌دهد.از اين تاريخ به بعد، محل متروكه شده ولي به علت اعتقادات عامه مردم كه مكان فوق را منسوب به سليمان نبي مي‌دانند، ازآن به خوبي حفاظت مي‌شده است.دلايل ثبت:معيار (1): تخت سليمان با پيوند دادن مجدد عناصر اصلي معماري سلطنتي كه توسط ساسانيان در تركيبي هارمونيك و با الهام از طبيعت ساخته شده، مجموعه معماري با شكوهي را به وجود آورده است.معيار (2): تركيب بنا و عناصر معماري پديد آمده به دست ساسانيان در تخت سليمان، نه تنها بر معماري مذهبي دوران اسلامي تاثير گذاشته بلكه بر ساير فرهنگ‌ها نيز بي تاثير نبوده است. معيار (3): مجموعه تخت سليمان گواهي استثنائي از نفوذ آيين پرستش آتش و آب در مدتي حدود دو هزار و پانصد سال است. ميراث باستاني اين محوطه به خاطر شهر ساساني‌اي كه هنوز زير خاك قرار دارد‏، غني‌تر شده است. معيار (4): تخت سليمان نمونه‌اي استثنائي از پرستش‌گاه زرتشتيان است كه با معماري شكوه‌مند ساسانيان در تركيبي كه مي‌توان از آن به عنوان يك پيش‌نمونه و الگو ياد كرد‏، تلفيق شده است. معيار (6): تخت سليمان به عنوان پرستش‌گاه اصلي زرتشتيان، مهم‌ترين منطقه مذهبي است كه به كهن‌ترين آيين يكتا پرستي جهان پيوند خورده است. محوطه حائز ارتباطات سميليك مهمي است و گواهي بر پيوند با اعتقادات كهن، حتي قديمي‌تر از آيين زرتشت، است و با اساطير و شخصيت‌هاي مذهبي مهم ارتباط دارد.بناهاي مهم تخت سليمانآتشكده آذرگشنسب: اين آتشكده در دوران زمام داري ساسانيان ساخته شده است و آتش جاودان آن به مدت 7 قرن نماد اقتدار آئين زردتشت بود. آتشكده آذرگشنسب در متون قديم داراي اسامي متعددي است از جمله به زبان پهلوي گنزك يا گنجه ناميده مي‌شده، روميان آنرا گزكا و اعراب شيز مي‌خواندند. در زمان ايلخانان بدان «ستوريق» گفته شد، اما كلمه تخت سليمان از اسامي متاخر مجموعه بود كه عامه مردم به علت عدم اطلاع ازعملكرد اصلي و زمان ساخت آن، با توجه به احاديث و روايات مذهبي در مورد اقتدار حضرت سليمان، اين امكان را به او منسوب كردند و به همين دليل اين محل را تخت سليمان نام گذاشتند.تالار ستوندار: تالار ستوندار در غرب آتشكده آذرگشنسب واقع شده است و به وسيله دالاني در طول تالار از آتشكده مجزا مي‌شود. اين تالار در واقع بازمانده تالارهاي تاجگذاري و بناهاي عظيم دوران ساساني است. تالار ستوندار داراي ستون هاي مدوري از آجر است. در قسمت شمال تالار ستوندار اتاق محراب آتش به شكل چليپايي با چهار ستون خشتي قرار دارد كه ستون هاي خشتي آن متعلق به بناي خشتي قديمي بوده است. دو اتاق غرب اتاق محراب آتش كاربرد مشخص شده اي ندارد و اتاق چليپايي غرب اين دو اتاق محل غذاخوري شاه بوده است.در غرب تالار ستوندار تاسيسات آشپزخانه و سرويس هاي دوره ساساني كه داراي حياط هستند قرار دارد و محدود به ديواري با يك ارك كوچك مي‌شوند . اين تالار در واقع دومين آتشكده تخت سليمان بوده است. بناهاي ايلخاني: در دوران ايلخانيان نيز در پيرامون درياچه كاخ، برج ها و باروهاي متعددي ساخته شده است كه بقاياي آفرمانروايي داشته اند. به نظر مي‌رسد كه اين معبد مقدس فقط تا زماني رونق داشته كه درياچه كوه زندان آب داشته است و پس از خشك شدن آب آن اين جايگاه متروكه مي‌شود و تا مدتي بعد از اين واقعه از برخي واحدهاي معماري آن به صورت قلعه نگهباني استفاده مي‌شده است.تخت بلقيس: كوه بلقيس با دو قله نزديك به هم در 5/7 كيلومتري شمال شرقي تخت سليمان واقع شده است. بر فراز بلندترين قسمت اين كوه بقاياي استحكاماتي مربوط به دوره ساساني وجود دارد. حصار استحكامات دژ بلقيس داراي 9 برج است كه احتمالا" 4 برج ديگر نيز بايد وجود داشته باشد. در درون حصار، تالاري تقريبا" مربع شكل و ايواني در جلوي آن وجود دارد. در جلوي بنا يك تراس چند طبقه قرار دارد كه اتاق هاي پناهگاه مانند طويلي را با سقف گنبدي در خود جاي داده است. برخي باستانشناسان احتمال مي‌دهند از اين مكان نيز به عنوان آتشكده استفاده مي‌شده است.تومولوس ها: بين تخت سليمان و روستاي نصرت آباد، در حوالي گورستان جديد نزديك دهكده و روي تپه هاي مختلف سفال هايي از دوره ساساني به دست آمده كه نشان دهنده وجود احتمالي محوطه هايي مسكوني از دوره آتشكده است. روي گرده كوه و نزديك شيب دامنه اي كه سمت غرب واقع شده يك «تومولوس» به نام تپه مجيد قرار گرفته است. تومولوس يا گوركان به مجموعه گورهاي سكاني اطلاق مي‌شود كه شكل تپه باستاني دارند و چند گور فرعي گور اصلي را حلقه وار در ميان مي‌گيرند. تومولوس ها در ايران نادر هستند و تا كنون هيچ يك از آنها مورد بررسي باستان شناسي قرار نگرفته است. همچنين تومولوس ديگري نزديك احمد آباد بالا كه به تپه شخص معروف است، نيز در اين منطقه شناسايي شده است. آسياب‌هاي باستاني و طويله سليمان ديگر بناهاي تاريخي هستند كه در اطراف تخت سليمان قرار ن در تخت سليمان ديده مي‌شود. در اين بناها از گچبري و نقش مايه هاي گل و گياه در طاق ها استفاده شده است.درياچه تخت سليمان: در ميانه بناهاي باستاني تخت سليمان درياچه اي وجود دارد كه عمق آن حدودا" 110 متر و ابعاد آن 80×120 متر است. آب درياچه به صورت چشمه جوشان از اعماق زمين بيرون مي‌جهد. آب درياچه آهكي و نسبتا" ملايم و غير قابل شرب است و هيچ موجود زنده اي در آن وجود ندارد. جوي اژدها: در ضلع جنوب غربي محوطه بيروني تخت سليمان و در فاصله حدود 150 متري از پاي ديواره حصار مجموعه، بقاياي مربوط به يك جوي هدايت آب وجود دارد كه 300 متر طول حدود و 2 متر ارتفاع دارد. اين جوي سنگي كه اهالي محل " اژدهاي سنگي اش " مي‌نامند از بقاياي رسوبات جوي آب درياچه كه به منطقه اي مسكوني در زمان ساساني هدايت مي‌شده تشكيل شده است. شكل استثنايي پر پيچ و خم آن موجب شده مردم منطقه باور داشته باشند كه اين جوي در واقع اژدهايي است كه به فرمان سليمان نبي سنگ شده است.زندان سليمان: كوه ميان تهي معروف به زندان سليمان در3 كيلومتري غرب مجموعه تخت سليمان قرار دارد. بر قله اين كوه دهانه گودي در حدود 80 متر ديده مي‌شود كه قطر دهانه آن به طور تقريب 65 و عمق آن 100 متر است. معبد مقدسي مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد در كنار دهانه اين گودال قرار داشته كه با توجه به بقاياي آثار معماري آن و اشياي تاريخي به دست آمده، قدمت معبد به دوران جكومت مانايي ها مي‌رسد كه از سال 830 تا سال 660 قبل از ميلاد در اين منطقه از ايران دارند.منبع : سازمان ميراث فرهنگي

نویسنده :سهیلا تبریزی 23:21